- Zwykle nie są śmiertelnie groźne - oprócz czerniaka
- Powodowany głównie ekspozycją na UVA i UVB
- Kremy z filtrem mogą paradoksalnie zwiększać ryzyko (czas ekspozycji)!
- W kraju występuje około 10 tyś. przypadków rocznie (wszystkich rodzajów).
Nowotwory skóry i czerniak
Informacje ogólne
Nowotwory złośliwe skóry są 3. najpopularniejszą chorobą nowotworową mężczyzn w Polsce.
Można je podzielić na dwie główne kategorie: czerniaka oraz tzw. niebarwnikowe nowotwory skóry, takie jak rak podstawnokomórkowy, rak kolczystokomórkowy, brodawkowate i rak skóry z komórek Merkla. Spośród nich najczęściej spotykanym jest rak podstawnokomórkowy, który generalnie nie stanowi poważnego zagrożenia dla zdrowia i życia. Z kolei rzadsze występowanie ma rak kolczystokomórkowy, jednakże jeśli zostanie wcześnie wykryty i usunięty, pacjent ma szanse na całkowite wyleczenie. Nowotwory inne niż czerniak są dopiero na 26. miejscu jeśli chodzi o przyczynę śmierci na raka.
Najrzadszym i zarazem najbardziej niebezpiecznym nowotworem w grupie jest czerniak. Warto zaznaczyć, że czerniak jest nowotworem złośliwym, ale nie jest uznawany za raka ze względu na swoje nienabłonkowe pochodzenie.
Oprócz tego, w obrębie skóry mogą występować także inne rzadkie nowotwory, takie jak mięsak Kaposiego, włókniakomięsak guzowaty skóry, mięsak naczyniopochodny czy też pierwotne chłoniaki skóry (wywodzące się z białych krwinek: limfocytów T lub B.).
Statystyki
Na całym świecie 76% nowych przypadków czerniaka (najbardziej agresywny nowotwór złośliwy skóry) można przypisać promieniowaniu ultrafioletowemu, głównie w Ameryce Północnej, Europie i Oceanii. W Europie, w szczególności w Norwegii, Holandii, Danii, Szwecji i Niemczech w 2018 r. odnotowano najwyższy wskaźnik nowych przypadków czerniaka na 100 000 mieszkańców Europy.
W Polsce w 2020-2021 roku zachorowań wśród mężczyzn było około 7-9 tyś, w tym na czerniaka około 1,6-1,8 tyś.
Czynniki zwiększające ryzyko
Głównym powodem i czynnikiem zwiększającym ryzyko wystąpienia tych nowotworów skóry jest ekspozycja (np. opalanie się) na promieniowanie UV, czyli promienie słoneczne (lub np. mocne lampy). Istnieje kilka czynników, które zwiększają ryzyko zachorowania:
- jasna karnacja lub paląca się łatwo na słońcu, rude lub blond włosy,
- liczne piegi i znamiona barwnikowe,
- przebyte oparzenia w dzieciństwie,
- częste narażenie na promieniowanie UV,
- wiek powyżej 40 lat,
- korzystanie z solarium,
- długotrwałe przebywanie (np. praca) na słońcu (> 1h/dzień – to nie wydaje się dużo!) bez odpowiedniej ochrony (kremy z filtrami – nie powinny one jednak wydłużać przebywania na słońcu! to powód zwiększenia zachorowań!),
- historia rodzinna raka skóry/czerniaka,
- osłabiona odporność, na przykład w wyniku choroby lub stosowania leków immunosupresyjnych,
- obecność dużej liczby znamion i pieprzyków na skórze,
- szczególne zawody lub zajęcia wymagające długotrwałej ekspozycji na działanie promieniowania UV, takie jak rolnictwo czy praca budowlana oraz w przemyśle tworzyw sztucznych i chemicznym (głównie przy polichlorowanych bifenylach – PCB),
- przewlekłe drażnienie skóry w wyniku urazów, przewlekłe procesy zapalne, blizny (często pooparzeniowe).
Ponad to:
- picie wody zanieczyszczonej arsenem zwiększa ryzyko nowotworów skóry,
- wysoki wzrost statystycznie zwiększa ryzyko zachorowania na czerniaka złośliwego,
- beta-karoten (jako suplement w dużych dawkach) nie ma istotnego wpływu na ryzyko raka skóry niebędącego czerniakiem,
- picie alkoholu i palenie tytoniu zwiększa ryzyko zachorowania (jak zwykle),
- zakażenie wirusem HPV lub innymi.
Typowe objawy
Objawy na które należy zwrócić uwagę, to m.in.:
- małe, gładkie, świecące, blade lub woskowate guzki,
- sztywne czerwone guzki,
- wrzód lub guzek, który krwawi lub na którym tworzy się skorupa bądź strup,
- płaska czerwona kropka, która jest twarda, sucha lub chropowata i może swędzieć lub być wrażliwa na podrażnienia,
- czerwona lub brązowa, twarda lub chropowata plamka, nieregularne granice zmiany, grudki,
- znamiona, które są rozlane lub z otoczką, nieregularne, mają dwie różne części,
- czasami rak skóry boli, lecz zwykle powstaje bezobjawowo.
Wyróżnia się tzw. test ABCDE znamion do ich oceny pod kątem złośliwości:
- A – (asymmetry) – asymetria znamienia – brak możliwości przeprowadzenia dwóch osi symetrii (zmiany łagodne zwykle są okrągłe lub owalne – symetryczne)
- B – (borders) – brzegi nierówne, zachodzące „języczkami” – w skórę niezmienioną, postrzępione, zatarte granice skóry zdrowej
- C – (color) – kolor – różnobarwny, miejscowo pigmentowany, nierównomierny rozkład barwnika (od jasnobrązowego do czarnego, niekiedy fioletowego lub stalowego)
- D – (diameter/dynamics) – średnica > 5mm lub dynamika zmian morfologicznych zmiany obserwowanej w czasie (koloru, pojawienie się owrzodzenia, sączenia z powierzchni)
- E – (elevation/evolution) – elewacja, uwypuklenie powierzchni zmiany ponad poziom otaczającego naskórka lub ewolucja zmiany w czasie.
Profilaktyka I fazy - styl życia
Pamiętaj, że ochrona przed promieniowaniem UV jest kluczowa dla zmniejszenia ryzyka zachorowania.
Ważne jest stosowanie kremów z filtrem słonecznym, noszenie odpowiedniej odzieży ochronnej (jasnej i dużej gramaturze, są również specjalne stroje kąpielowe blokujące promienie UV) i unikanie przewlekłego wystawiania skóry na słońce w najbardziej intensywnych godzinach. Udając się na wakacje do „słonecznego kraju” możesz zobaczyć tzw. indeks UV (Polska, EU).
W zależności od wartości indeksu UV, istnieją pewne działania, które powinniśmy podjąć w celu ochrony skóry:
W przypadku niskiego indeksu UVI, możemy bezpiecznie przebywać na zewnątrz bez konieczności dodatkowej ochrony. Gdy mamy do czynienia z umiarkowanym lub wysokim indeksem UVI, szczególnie w godzinach południowych, powinniśmy starać się przebywać w cieniu. Dodatkowo należy zakrywać skórę, założyć okulary przeciwsłoneczne oraz stosować krem z filtrem UV. Natomiast przy bardzo wysokim i ekstremalnym indeksie UVI powinniśmy unikać spędzania czasu na zewnątrz w godzinach południowych. Jeśli jednak konieczne jest przebywanie na słońcu, najlepiej pozostać w cieniu i niezbędne jest stosowanie kremów z wysokim filtrem UV, okularów przeciwsłonecznych oraz nakrycia głowy i osłonienia ciała.
Stopień szkodliwości promieniowania UV nie zależy tylko od ilości, ale także od indywidualnej wrażliwości skóry. Osoby o jasnej karnacji są bardziej podatne na negatywne skutki działania słońca.
W Polsce większość ludzi ma średnio wrażliwą skórę (II-III fototyp). Latem, gdy indeks UVI jest wysoki lub bardzo wysoki, czas bezpiecznego opalania się dla osób ze średnio wrażliwą skórą wynosi od 15 minut do 30 minut.
Nie używajmy określeń „krem do opalania”. Te produkty, to „kremy na słońce” – nieważne czy chcesz się opalać czy nie, powinieneś ich używać zawsze przy wysokim indeksie UVI lub długotrwałym przebywaniu na słońcu.
Profilaktyka II fazy - badania
Jeśli masz podejrzenia dotyczące zmian skórnych, ważne jest konsultowanie się z lekarzem dermatologiem dla dokładnej diagnozy i ewentualnego leczenia. Regularne badania profilaktyczne, odgrywają zasadniczą rolę w wykrywaniu nowotworów skóry we wczesnym stadium. Każdy mężczyzna powinien wykonywać min. raz w roku:
- Samoobserwację własnego ciała, skóry pod kątem zmian (2x w roku, jesienią minimum oraz wiosną - można prowadzić archiwum zdjęć dla podejrzanych zmian),
- Dermatoskopia całego ciała (min. 1x w roku)
- W przypadku podejrzanych zmian markery nowotworowe z krwi: S100 (czerniak), LDH.
- Diagnostyka pod kątem HPV
- Inne badania pacjentów w grupie ryzyka (np. którzy mieli przypadki w rodzinie) należy uzgodnić z lekarzem onkologiem/dermatologiem
W ramach męskiego przeglądu zdrowia typowo nie wykonuje się dermatoskopii więc należy taki przegląd uzupełnić o taką interwencję.
Program rządowy / NFZ
Istnieje w tej chwili rządowy program profilaktyki nowotworów skóry. Więcej informacji tutaj. Wygasa końcem 2023 roku.
Materiały wideo
Poniżej możesz obejrzeć wideo dotyczące czerniaka wyprodukowane przez kanał YT Akademię NFZ.
Postępowanie
Jeśli zauważyłeś u siebie niepokojące zmiany skóry:
- wykonaj test ABCDE sam,
- pilnie udaj się do dermatologa na dermatoskopię,
- lekarz może zlecić chirurgiczne usunięcie zmiany i badanie histopatologiczne,
- możesz oznaczyć marker S100, LDH,
- można również wykonać badanie węzłów chłonnych w okolicy zmiany.
Rozpoznanie wstępne lub podejrzenie nowotworów skóry opiera się na subiektywnych badaniach charakterystycznych dla danego rodzaju raka. Warto zauważyć, że aż 80% przypadków raków skóry lokalizuje się na głowie i szyi, podczas gdy pozostałe 20% występuje na kończynach i tułowiu. Raki skóry mają tendencję do wieloogniskowego rozwoju, szczególnie u osób powyżej 70 roku życia z istotnym uszkodzeniem skóry spowodowanym przez promieniowanie słoneczne (wieloletnia ekspozycja).
Poproś lekarza, stawiającego podejrzenie o wystawienie karty DiLO, co przyśpieszy proces diagnostyki i leczenia (legitymuj się nią w szpitalu i przychodni onkologicznej).
Dalsze kroki (obserwacja, leczenie adjuwantowe lub uzupełniające chemioterapią czy radioterapią) zależą od obrazu klinicznego choroby: rodzaju nowotworu, stopnia zaawansowania. Pośród leczenia są różne metody (terapia fotodynamiczna, maści dla małych ognisk, radioterapia, chemioterapia, chemoradioterapia, laseroterapia).
Źródła dla dociekliwych
Poniżej źródła, gdzie znajdziesz więcej specjalistycznych informacji:
https://pacjent.gov.pl/programy-profilaktyczne/profilaktyka-nowotworow-skory
Społeczności pacjentów
Grupy social media i fora dyskusyjne dla ludzi z podejrzeniem lub rozpoznaniem:
Grupa na FB: CZERNIAK – grupa wsparcia: https://www.facebook.com/groups/1083887458691493/
Polecamy konsultować metody leczenia z kilkoma specjalistami. W mediach społecznościowych wiele osób promuje alternatywne terapie leczenia głównego lub wspomagającego, które mogą nie być skuteczne.