Siedliskowa koncepcja promocji zdrowia - tzw. settings approach
Czym jest siedlisko zdrowotne ?
Siedliskowa koncepcja promocji zdrowia to podejście, które skupia się na miejscach codziennej aktywności ludzi, takich jak dom, szkoła (co ważne z punktu widzenia długoterminowej perspektywy), miejsce pracy czy społeczność lokalna, aby promować zdrowy styl życia i zapobiegać chorobom. Siedliskowe podejście do promocji zdrowia ma swoje korzenie w strategii „Zdrowie dla Wszystkich” Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) oraz w tzw. Karcie Ottawskiej na rzecz promocji zdrowia.
Siedlisko to miejsce gdzie ludzie żyją, pracują i korzystają z różnych świadczeń (WHO). Cechy siedliska i podejścia siedliskowego to cechy związanie nie tylko z pojedynczą osobą ale z siedliskiem jako systemem społecznym (grupowym). Siedlisko jest systemem społecznym, który nieustannie ewoluuje i adaptuje się do zmieniających się warunków. Jest idealnym obszarem do wdrażania idei promocji zdrowia, gdyż:
- siedliska są organizacjami mającymi specyficzną strukturę, zasoby, funkcje i różnorodny zasięg (lokalny, osiedlowy, miejski itd.);
- w siedliskach jest wielu partnerów, charakteryzujących się specyficznym językiem i kulturą (np. decydenci, pracownicy, klienci salonu, rodzice dzieci przedszkolnych, kibice danej drużyny piłkarskiej);
- siedliska posiadają specyficzne agendy i działania, których działania mogą być związane ze zdrowiem lub ukierunkowane na zdrowie.
Znaczenie siedliskowej koncepcji promocji zdrowia
Siedliskowe programy promocji zdrowia są realizowane w Europie i Polsce od ponad 25 lat i opierają się na założeniu, że miejsca, w których ludzie żyją, pracują i spędzają czas wolny, mają istotny wpływ na ich zdrowie – zgodnie z mandalą zdrowia i modelem socjoekologicznym zdrowia.
W podejściu siedliskowym zamiast podejścia paternalistycznego: „co my powinniśmy zrobić dla zdrowia?” stosuje się podejście uczestniczące: „co oni mogą zrobić sami dla siebie i jak my możemy im w tym pomóc?”. Jest to tzw. zmodyfikowane uczestnictwo społeczności i przeniesienie podmiotowości zdrowotnej z medycyny naprawczej na profilaktykę. Podejście siedliskowe umożliwia ludziom identyfikację z własnym siedliskiem i uczestnictwo we wspólnym rozwiązywaniu problemów, w tym problemów zdrowotnych.
W kontekście profilaktyki nowotworów u mężczyzn, takie podejście może odgrywać kluczową rolę w redukcji zachorowalności na nowotwory poprzez tworzenie środowisk, gdzie mężczyźni spełniają kila/wiele godzin, sprzyjających zdrowiu i wspierających prozdrowotne zachowania.
Współczesna koncepcja siedliskowa coraz częściej uwzględnia także cyfrowe środowiska jako przestrzenie wpływające na zdrowie, co stanowi nowy obszar badań i interwencji (np. grupy FB, fora dyskusyjne, kanały dyskusyjne, społeczności internetowe – Reddit, Wykop itd.).
Podejście to zakłada uczestnictwo ludzi w rozwiązywaniu ich problemów zdrowotnych poprzez programy tworzone „z ludźmi, a nie dla ludzi”, co zwiększa ich skuteczność i trwałość.
Profilaktyka nowotworów u mężczyzn a środowisko pracy
Miejsce pracy jest jednym z kluczowych siedlisk, w którym można skutecznie promować zdrowie. Wprowadzenie programów promocji zdrowia w miejscu pracy, takich jak edukacja na temat zdrowego stylu życia, regularne badania profilaktyczne czy tworzenie warunków sprzyjających aktywności fizycznej, może przyczynić się do zmniejszenia ryzyka zachorowania na nowotwory u mężczyzn.
Doskonalenie jakości wdrożeń w kierunku zgodnym z siedliskową koncepcją miejsca pracy promującego zdrowie jest jednym z rekomendowanych działań ale nie jest podstawowym działaniem np. w miejscu pracy. Pracodawca odpowiada za bezpieczeństwo i higienę pracy. W większości zawodów z dużą ekspozycją na czynniki szkodliwe, niebezpieczne czy wprost rakotwórcze pracują mężczyźni. Powinni oni być poinformowani o ryzyku zawodowym oraz odpowiednio zabezpieczeni organizacją pracy i środkami ochrony indywidualnej (np.: maski przeciwpyłowe/z pochłaniaczami itp.).
Przykłady siedliskowych programów promocji zdrowia
Przykłady realizacji koncepcji siedliskowej w Unii Europejskiej:
Szkoły Promujące Zdrowie
- Europejska Sieć Szkół Promujących Zdrowie (SHE Network) obejmuje ponad 43 kraje, w tym większość państw UE
- Program „Zdrowa szkoła” w Polsce objął ponad 3000 placówek edukacyjnych, integrując edukację zdrowotną z programem nauczania
- Projekt HEPS (Healthy Eating and Physical Activity in Schools) w krajach UE wykazał poprawę nawyków żywieniowych wśród uczniów o 28%
Zdrowe Miasta
- Europejska Sieć Zdrowych Miast WHO obejmuje ponad 100 miast i 30 sieci krajowych
- Projekt „Healthy Cities” w Kopenhadze (Dania) doprowadził do utworzenia 200 km ścieżek rowerowych, co zwiększyło aktywność fizyczną mieszkańców o 35% (de Leeuw i in., 2015)
- Inicjatywa „Ljubljana – Zdrowe Miasto” (Słowenia) zredukowała poziom zanieczyszczenia powietrza o 20% poprzez przekształcenie centrum miasta w strefę pieszą (Rydin i in., 2012)
Zdrowotne Miejsca Pracy
- Szwedzki model promocji zdrowia w miejscu pracy (SWEA) przyczynił się do 40% redukcji absencji chorobowej w firmach uczestniczących w programie (Lindberg i Vingård, 2012)
- Niemieckie programy „Betriebliche Gesundheitsförderung” wykazały zwrot z inwestycji na poziomie 1:2,5 dla firm wdrażających kompleksowe programy promocji zdrowia (Sockoll i in., 2009)