- Skuteczna profilaktyka II fazy - kolonoskopia
- Powodowany mutacjami oraz stylem życia
- Nie lekceważ najmniejszych zmian w układzie wydalniczym i pokarmowym
- W kraju występuje około 6 tyś. przypadków wśród mężczyzn rocznie.
Rak jelita grubego
Informacje ogólne
Rak jelita grubego pozostaje jednym z najczęściej występujących nowotworów w Polsce, stanowiąc szczególne zagrożenie dla zdrowia mężczyzn.
Jest to choroba, którą można skutecznie wykryć na wczesnym etapie rozwoju, co znacząco zwiększa szanse na całkowite wyleczenie.
Rak jelita grubego to nowotwór złośliwy rozwijający się w obrębie okrężnicy lub odbytnicy. Proces nowotworowy najczęściej rozpoczyna się od łagodnych zmian (polipów), które z czasem mogą przekształcić się w zmiany złośliwe. Szczególnie niepokojące jest to, że wczesne stadia choroby często przebiegają bezobjawowo, co utrudnia wczesną diagnostykę. Nowotwór jelita grubego zajmuje trzecie miejsce wśród nowotworowych przyczyn zgonów u mężczyzn w Polsce, co podkreśla wagę problemu w kontekście zdrowia publicznego.
Choroba rozwija się stopniowo, przez wiele lat, co daje możliwość jej wykrycia i leczenia zanim pojawią się poważne objawy. Wczesne wykrycie raka jelita grubego pozwala na zastosowanie mniej inwazyjnych metod leczenia oraz znacząco poprawia rokowania. Jest to szczególnie istotne, gdyż skuteczność leczenia w dużej mierze zależy od stadium zaawansowania nowotworu w momencie diagnozy.
Statystyki
Według danych Krajowego Rejestru Nowotworów (KRN) w 2019 roku z powodu raka jelita grubego zmarło 12 252 osoby, a nowotwór ten zajmuje trzecie miejsce wśród nowotworowych przyczyn zgonów u mężczyzn.
Dane epidemiologiczne wskazują na systematyczny wzrost zachorowań na raka jelita grubego w Polsce, co jest zgodne z trendami obserwowanymi w innych krajach rozwiniętych. Szczególnie niepokojące jest to, że coraz częściej choroba dotyka osób młodszych, przed 50. rokiem życia. Analiza danych KRN pokazuje, że rak jelita grubego stanowi jedno z największych wyzwań współczesnej onkologii w naszym kraju, wymagając intensyfikacji działań w zakresie profilaktyki i wczesnej diagnostyki.
W Polsce w 2020-2021 roku zachorowań wśród mężczyzn było około 5-6 tyś.
Czynniki zwiększające ryzyko
Zrozumienie czynników ryzyka jest kluczowe dla skutecznej profilaktyki raka jelita grubego. Niektóre z tych czynników są modyfikowalne, co oznacza, że możemy na nie wpływać poprzez zmianę stylu życia, inne natomiast są niemodyfikowalne.
Czynniki niemodyfikowalne
Wiek (powyżej 50 r.ż.) stanowi jeden z najistotniejszych czynników ryzyka – szansa zachorowania na nowotwór jelita grubego znacząco wzrasta po 50. roku życia, a dziewięć na dziesięć osób, które zachorowały na ten nowotwór, ma ponad 50 lat.
Dodatkowo, osoby z chorobami zapalnymi jelit czy polipami w wywiadzie, takimi jak wrzodziejące zapalenie jelita grubego (zwiększające ryzyko 20-krotnie) oraz choroba Leśniowskiego-Crohna (zwiększająca ryzyko 3-krotnie), są szczególnie narażone na rozwój tego nowotworu. Przewlekły stan zapalny, generalnie predysponuje do zmian nowotworowych.
Uwarunkowania genetyczne również odgrywają istotną rolę w patogenezie raka jelita grubego. Rodzinna polipowatość gruczolakowata (FAP) wiąże się ze 100% życiowym ryzykiem zachorowania na raka jelita grubego, podczas gdy w przypadku dziedzicznego raka jelita grubego bez polipowatości (HNPCC) ryzyko to wynosi 70-80%. Rasa i przynależność etniczna także wpływają na ryzyko – wyższe ryzyko występuje wśród Afroamerykanów oraz Żydów Aszkenazyjskich. Większość raków jelita grubego to nowotwory sporadyczne (około 65–85%), pozostałe zaś to raki występujące rodzinnie. Rak jelita grubego powstaje i rozwija się w wyniku zmian zachodzących w genomie komórki: mutacji w genach odpowiedzialnych za hamowanie niekontrolowanej proliferacji oraz w genach odpowiedzialnych za naprawę uszkodzonego DNA.
Czynniki modyfikowalne
Zespół metaboliczny, obejmujący nadciśnienie, otyłość, cukrzycę, hipertriglicerydemię i niski poziom HDL, znacząco zwiększa ryzyko zachorowania na raka jelita grubego, szczególnie u mężczyzn – im więcej spełnionych kryteriów zespołu metabolicznego, tym większe ryzyko3. Palenie tytoniu jest kolejnym istotnym czynnikiem ryzyka – w USA jedna piąta przypadków raka jelita grubego jest związana z paleniem3.
Tryb życia, w szczególności niska aktywność fizyczna i siedzący tryb życia, przyczynia się do zwiększenia zapadalności na raka jelita grubego (wysiłek fizyczny wspomaga prace jelit poprzez uciski i skurcze mięśni jamy brzusznej).
Dieta ubogobłonnikowa, bogatotłuszczowa, bogata w czerwone mięso (wieprzowina, wołowina oraz nadużywanie wędlin zawierających azotany i azotyny – środki konserwujące) wysokokaloryczna i uboga w wapń a także nadużywanie alkoholu, to kolejne modyfikowalne czynniki ryzyka.
Dodatkowo, przebyta radioterapia obszaru jamy brzusznej, cholecystektomia oraz obecność ureterosigmoidostomii (połączenia moczowodów z esicą w celu oprowadzania moczu po usunięciu pęcherza moczowego,która wiąże się z 500-krotnie większym ryzykiem rozwoju raka) również przyczyniają się do zwiększenia ryzyka zachorowania.
Typowe objawy
- krwawienie z odbytnicy (zwłaszcza powtarzające się),
- obecność krwi w stolcu po defekacji,
- naprzemienne występowanie zaparć i biegunek,
- uporczywe biegunki,
- zmiana w kształcie i rozmiarach stolca (np. stolec ołówkowaty – cienki),
- ból i skurcze brzucha,
- „przelewanie” w brzuchu,
- anemia,
- daremne parcie na stolec.
Szczególnie niepokojące jest występowanie niedokrwistości, która wynika z powolnego, często ukrytego, ale stałego krwawienia z guza do światła jelita grubego.
Zmiana rytmu wypróżnień i nagły spadek masy ciała połączony z uczuciem ogólnego osłabienia mogą również wskazywać na potencjalne występowanie nowotworu dolnego odcinka przewodu pokarmowego. Te niespecyficzne symptomy często są ignorowane przez pacjentów, co prowadzi do opóźnienia diagnozy i rozpoczęcia leczenia.
Należy podkreślić, że częstotliwość występowania konkretnych symptomów jest uzależniona od czynników osobniczych oraz części jelita grubego, która jest objęta procesem chorobowym. Różnicowanie raka jelita grubego z innymi schorzeniami o nienowotworowym charakterze wymaga dokładnej diagnostyki, jednak to właśnie powyższe wczesne objawy stanowią z reguły pierwszą informację o obecności procesu chorobowego.
Profilaktyka I fazy - styl życia
Profilaktyka pierwotna koncentruje się na zapobieganiu rozwojowi raka jelita grubego poprzez eliminację lub modyfikację czynników ryzyka. Odpowiedni styl życia może znacząco zmniejszyć ryzyko zachorowania.
Kluczowym elementem profilaktyki jest zbilansowana dieta bogata w błonnik, który znaleźć można w warzywach, owocach, pełnoziarnistych produktach zbożowych i roślinach strączkowych. Badania pokazują, że dieta ubogobłonnikowa, bogatotłuszczowa, wysokokaloryczna i uboga w wapń zwiększa ryzyko rozwoju raka jelita grubego. Warto zatem ograniczyć spożycie czerwonego i przetworzonego mięsa, tłuszczów nasyconych oraz wysoko przetworzonych produktów.
Regularna aktywność fizyczna jest niezwykle istotna w profilaktyce raka jelita grubego, ponieważ większa zapadalność na ten nowotwór obserwowana jest u osób z niską aktywnością fizyczną. Rekomenduje się co najmniej 150 minut umiarkowanej aktywności fizycznej tygodniowo, co nie tylko zmniejsza ryzyko rozwoju nowotworu, ale także pozytywnie wpływa na ogólny stan zdrowia.
Palenie tytoniu jest istotnym czynnikiem ryzyka rozwoju raka jelita grubego – w USA jedna piąta przypadków raka jelita grubego jest związana z paleniem. Nadużywanie alkoholu również zwiększa ryzyko zachorowania. Dlatego kluczowym elementem profilaktyki jest całkowite zaprzestanie palenia tytoniu oraz ograniczenie spożycia alkoholu.
Otyłość, szczególnie brzuszna, stanowi istotny czynnik ryzyka rozwoju raka jelita grubego, zwłaszcza u mężczyzn. Utrzymanie prawidłowej masy ciała poprzez zbilansowaną dietę i regularną aktywność fizyczną jest niezbędnym elementem profilaktyki. Szczególnie ważne jest to dla osób z zespołem metabolicznym, gdyż im więcej spełnionych kryteriów tego zespołu, tym większe ryzyko zachorowania
Profilaktyka II fazy - badania kontrolne
Profilaktyka wtórna koncentruje się na wczesnym wykrywaniu i leczeniu raka jelita grubego, co znacząco zwiększa szanse na całkowite wyleczenie. Kluczowym elementem są regularne badania kontrolne.
W ramach męskiego przeglądu zdrowia typowo nie wykonuje się kolonoskopii a jedynie badanie na krew utajoną, więc należy taki przegląd zdrowia uzupełnić o takie badanie. Kolonoskopię można robić co 10 lat, chyba, że ocena indywidualnego ryzyka będzie wysoka (np. historia rodzinna, mutacje). Badanie kału można wykonać w ramach programu “Profilaktyka 40 Plus” lub poprosić lekarza POZ (rodzinnego/internistę).
Według dostępnych szacunków, działania profilaktyczne w tym zakresie przyczyniają się do redukcji śmiertelności o 50-60%. Jest to niezwykle istotny efekt, biorąc pod uwagę, że rak jelita grubego stanowi drugą pozycję (po raku płuca) wśród wszystkich zapadalności na nowotwory w populacji polskiej i drugą w grupie onkologicznych przyczyn zgonów ogółem (K+M).
- Samoobserwację własnego ciała, objawów dot. trawienia oraz wydalania (rytm wypróżnień, wygląd kału)
- Badanie kału na krew utajoną (próbka laboratoryjna lub testy płytkowe), niektórzy zalecają również marker CEA
- Kolonoskopia lub sigmoidoskopia profilaktyczna (ze znieczuleniem miejscowym lub ogólnym), ew. wirtualna kolonoskopia
- Badania genetyczne w kierunku mutacji wywołujących r.j.g. - (1x w życiu)
- Inne badania pacjentów w grupie ryzyka (np. którzy mieli przypadki w rodzinie) należy uzgodnić z lekarzem onkologiem.
Program rządowy / NFZ
Program Badań Przesiewowych raka jelita grubego (PBP) jest finansowany od 2000 roku przez Narodowy Fundusz Zdrowia i stanowi istotny element walki z tym nowotworem w Polsce. Do udziału w programie nie jest wymagane skierowanie.
Program ten skierowany jest do osób w wieku 55-64 lata, które nie miały wykonanej kolonoskopii w ciągu ostatnich 10 lat, oraz do osób w wieku 40-49 lat, które mają krewnego pierwszego stopnia z rozpoznanym rakiem jelita grubego.
W ramach programu wykonywana jest bezpłatna kolonoskopia, która jest najbardziej skuteczną metodą wykrywania zmian nowotworowych i stanów przedrakowych. Program realizowany jest w wybranych ośrodkach na terenie całego kraju. Aby wziąć udział w programie, nie jest wymagane skierowanie od lekarza – wystarczy zgłosić się bezpośrednio do ośrodka realizującego program. Więcej na stronach:
Lokalizacje ośrodków endoskopowych realizujących program (zalecamy sprawdzenie wcześniej opinii dot. placówki) sprawdzisz na stronie (w polu „Nazwa programu” wybierz „Kolonoskopia”):
https://gsl.nfz.gov.pl/GSL/GSL/ProgramyProfilaktyczne
Oprócz badań przesiewowych, NFZ oczywiście finansuje również diagnostykę i leczenie raka jelita grubego różnymi metodami. W ramach systemu opieki zdrowotnej pacjenci mają dostęp do nowoczesnych metod leczenia, w tym zabiegów chirurgicznych, chemioterapii, radioterapii oraz terapii celowanych.
Materiały wideo
Poniżej możesz obejrzeć wideo dotyczące raka jelita grubego wyprodukowane przez kanał YT Akademię NFZ.
Postępowanie
W przypadku zauważenia niepokojących objawów, które mogą wskazywać na raka jelita grubego, należy niezwłocznie skonsultować się z lekarzem rodzinnym. Lekarz przeprowadzi wywiad, badanie fizykalne i w razie potrzeby zleci dodatkowe badania czy też skieruje do lekarza AOS. Pamiętaj, że do onkologa nie potrzeba skierowania.
Co możesz zrobić sam:
- wykonaj test płytkowy na krew utajoną (apteka, drogeria), może być powtórzony po kilku dniach,
- pilnie udaj się do lekarza,
- lekarz może zlecić kolonoskopię i usunięcie ew. zmian oraz ich badanie histopatologiczne,
- możesz oznaczyć marker CEA z krwi (wartości te mogą również wzrastać w chorobach nienowotworowych),
- możesz również wykonać badanie USG jamy brzusznej (dostępne i nieinwazyjne badanie).
Gdyby obaw się potwierdziły poproś lekarza, stawiającego podejrzenie o wystawienie karty DiLO, co przyśpieszy proces dokładnej diagnostyki i leczenia (legitymuj się nią w szpitalu i przychodni onkologicznej).
Dalsze kroki (obserwacja, leczenie adjuwantowe lub uzupełniające chemioterapią czy radioterapią) zależą od obrazu klinicznego choroby: rodzaju nowotworu, stopnia zaawansowania. Pośród leczenia są różne metody (operacyjna, radioterapia, chemioterapia, chemoradioterapia).
Źródła dla dociekliwych
Poniżej źródła, gdzie znajdziesz więcej specjalistycznych informacji:
Kampania Wyłącz Raka: https://www.wylaczraka.pl/rak-jelita-grubego
Stowarzyszenie EuropaColon Polska: https://europacolonpolska.pl/
Społeczności pacjentów
Grupy social media i fora dyskusyjne dla ludzi z podejrzeniem lub rozpoznaniem:
Grupa na FB: Rak Jelita Grubego grupa wsparcia:
https://www.facebook.com/groups/1269814369838302/
Grupa na FB: rak jelita grubego:
https://www.facebook.com/groups/1326368844185430/
Polecamy konsultować metody leczenia z kilkoma specjalistami. W mediach społecznościowych wiele osób promuje alternatywne terapie leczenia głównego lub wspomagającego, które mogą nie być skuteczne.