Czym jest profilaktyka?
Profilaktyka jest niezwykle ważnym aspektem we współczesnej medycynie, szczególnie w obszarze onkologii. To "słowo klucz", które budzi wiele zainteresowania i zachęca do działania, ale czym dokładnie jest profilaktyka? Jak różni się profilaktyka I fazy od II? Czy profilaktyka może całkowicie zapobiec chorobom? Odpowiedzi na te pytania znajdziesz właśnie tutaj.
Słowo „profilaktyka” jest pochodzenia greckiego, a konkretnie wywodzi się z greckiego terminu „prophylaktikós„, co oznacza „zapobiegawczy„.
Według definicji profilaktyka to szereg działań i środków stosowanych w celu zapobiegania niepożądanym i negatywnym zjawiskom w przyrodzie, a także w życiu jednostek oraz społeczeństwa jako całości.
W kontekście medycyny, profilaktyka chorób skupia się na podejmowaniu działań mających na celu zapobieganie wystąpieniu chorób, zatrzymanie ich postępu i zmniejszenie następstw zachorowania.
Szczególnie w obszarze onkologii, profilaktyka ma kluczową rolę – jej zadaniem jest przeciwdziałanie rozwojowi stanów przedrakowych i nowotworów. Ponadto, istotnym aspektem profilaktyki jest również minimalizowanie skutków choroby oraz spowolnienie jej postępu.
Profilaktyka w życiu człowieka jest niedoceniana i niejednokrotnie przypisuje się jej rolę drugorzędną wobec przyczyn choroby. Jest równie ważna jak medycyna naprawcza a na pewno łatwiej dostępna!
Zmieńmy model podejścia do zdrowia, stosując profilaktykę! Wyróżnia się 3 rodzaje, etapy profilaktyki – odpowiednio I, II i III (czasem i IV) fazy,.
Dlaczego to jest ważne i pilne?
Szacunki podają, że co trzeci Polak/Polka zachoruje na nowotwór złośliwy, a co czwarty umrze na tą chorobę.
Już w tej chwili system leczenia onkologicznego jest mocno obciążony, terminy do onkologów, na badania obrazowe, czy oczekiwania na wyniki histopatologii są długie.
Oczekiwane lawinowe starzenie się społeczeństwa i napływ imigrantów nie spowoduje zmiany tej sytuacji na lepsze, a od tempa działania zależy często szansa na wyleczenie.,
Dobrze zacząć to dobrze skończyć
Profilaktyka I fazy, znana również jako profilaktyka pierwotna, to zbiór działań mających na celu zapobieganie wystąpieniu chorób poprzez minimalizowanie wpływu czynników ryzyka na zdrowie osoby. Przykładem takich działań są szczepienia ochronne przeciwko chorobom takim jak grypa czy ospa, które skutecznie chronią przed ich zakażeniem / rozwojem choroby.
Dodatkowo, niektóre definicje profilaktyki pierwszorzędowej obejmują także pojęcie profilaktyki wczesnej. To podejście ma na celu wzmacnianie zdrowych nawyków poprzez odpowiednią dietę, aktywność fizyczną i inne działania mające promować dobrą kondycję organizmu. Profilaktyka I fazy opiera się więc głównie na edukacji zdrowotnej i promocji zdrowia w ujęciu zapobiegania chorobom w perspektywie krótko i długoterminowej.
Szacuje się, że około 70% przypadków nowotworów złośliwych jest spowodowane przez szkodliwe czynniki związane ze stylem życia, dietą (tzw. czynniki behawioralne) i otaczającym środowiskiem (dlatego powinieneś zainteresować się np. zanieczyszczeniami środowiska życia i pracy). Wiele z tych przypadków można uniknąć lub zmodyfikować poprzez eliminację tych czynników ryzyka na co dzień.
Zalecenia co do stylu życia to:
- nie pal lub rzuć palenie, unikaj dymu i spalin,
- ogranicz alkohol do minimum (poniżej 25g czystego alkoholu dziennie tzn. 1 słabe piwo lub lampka wina) lub zostań całkowitym abstynentem (mimo społecznej presji w Polsce, jest to możliwe!),
- jedz dużo pełnych ziaren, roślin strączkowych, warzyw (w tym krzyżowych) i owoców (dostarczają błonnika i substancji odżywczych oraz antyoksydantów),
- ogranicz żywność wysokokaloryczną – tłustą i mięso (żywność o dużej zawartości węglowodanów, cukru i/lub tłuszczy), wysoko przetworzoną i unikaj słodzonych napojów,
- unikaj przetworzonego mięsa i zdecydowanie ogranicz czerwone mięso oraz żywność bogatą w sól (uwaga – wieprzowina to również czerwone mięso, wybieraj mięso białe – drób, ryby),
- uprawiaj codziennie umiarkowany sport przez 60 minut lub intensywny przez 30 minut (nie tylko trening cardio, dobry na układ krwionośny, ale również angażujący mięśnie ze względu na lepszą pracę układu krążenia i limfatycznego),
- korzystaj ze szczepień ochronnych i programów badań profilaktycznych (organizuje je NFZ lub organizacje pozarządowe oraz możesz robić je sam prywatnie).
Więcej informacji znajdziesz na europejskiej stronie o 12 zaleceniach „walki z rakiem”: https://cancer-code-europe.iarc.fr/index.php/pl/12-sposobow
Badania okresowe i przesiewowe
Profilaktyka II fazy, znana również jako profilaktyka wtórna, jest niezwykle ważna w wykrywaniu chorób we wczesnym stadium u grup o wysokim ryzyku, nawet jeśli nie ma żadnych objawów lub są one subtelne.
Dzięki temu można uniknąć poważnych konsekwencji choroby, takich jak śmierć, osiągnąć pełne wyleczenie lub wysoką jakość życia.
Metoda przesiewowa, znana również jako screening, ma na celu wykrycie potencjalnych chorób lub stanów patologicznych za pomocą masowych i prostych testów. Testy pozwalają odróżnić osoby, które prawdopodobnie są zdrowe od tych, u których występuje prawdopodobieństwo wystąpienia choroby.
Ważne jest podkreślenie, że profilaktyczne badanie przesiewowe jest jedynie wstępnym etapem diagnostycznym i nie może być traktowane jako pełne tzw. rozpoznanie choroby. Nie dla każdego nowotworu są dostępne badania przesiewowe o dużej skuteczności.
Celem badań przesiewowych jest wykrycie choroby we wczesnym stadium jej rozwoju, kiedy skuteczność terapii jest największa. Zadanie to zazwyczaj jest powierzone programom przesiewowym w dziedzinie onkologii, ponieważ w większości przypadków choroby nowotworowej istnieje silna zależność między przeżywalnością a zaawansowaniem choroby w momencie rozpoznania (które zwykle określa się na podstawie wielkości pierwotnego guza, obecności przerzutów i lokalizacji procesu nowotworowego – tzw. stage’ing).
W przypadku wyników sugerujących obecność choroby onkologicznej czy raka konieczne jest przeprowadzenie dalszych pogłębiających badań (np. zgodnie z procedurą DiLO) oraz podjęcie adekwatnego leczenia ze specjalistami onkologami.
Nie warto zwlekać – zapobieganie jest zawsze lepsze i łatwiejsze niż leczenie!
Profilaktyka nie kończy się z rozpoznaniem
Profilaktyka trzeciej fazy, stosowana w zaawansowanym stadium choroby, ma za zadanie zapobieganie nasileniu objawów lub śmierci u pacjentów, którzy nie mogą być wyleczeni. Działania te mają na celu hamowanie postępu lub powikłań już rozwiniętej choroby i są istotnym aspektem medycyny leczniczej oraz paliatywnej i rehabilitacji.
Trzecią fazą profilaktyki jest także promowanie właściwych metod leczenia wśród pacjentów (np.: zwalczanie pseudoterapii). Trudno oddzielić profilaktykę trzeciej fazy od leczenia, ponieważ głównym celem leczenia chorób przewlekłych jest zapobieganie nawrotom. W poszczególnych stadiach choroby można stosować różne zabiegi zapobiegające niekorzystnej ewolucji procesu chorobowego.
Twoja odpowiedzialność za Ciebie to podstawa
Brak stosowania profilaktyki I i II fazy to więcej zaawansowanych oraz trudnych do całkowitego wyleczenia chorób, co stanowi wyzwanie nie tylko dla personelu medycznego, systemu opieki zdrowotnej ale przede wszystkim dla pacjenta.
Łatwo usprawiedliwiać różnymi argumentami siebie czy fakt zaistnienia choroby ale jeszcze łatwiej zacząć zarządzać swoim zdrowiem w długoterminowej perspektywie.
Twoje zdrowie należy do Ciebie.